محیط های کشت باکتری ها از نظر قوام فیزیکی به ۳ دسته تقسیم می شوند:
۱) محیط های کشت مایع (Liquid or Broth Media): این محیط فاقد آگار بوده و فقط در لوله آزمایش یا فلاسک استفاده می شود. این محیط ها برای تکثیر باکتری ها و مطالعه فرایند تخمیری به کار می روند. مثل محیط نوترینت براث
۲) محیط کشت جامد ( Solid Media): این محیط ها حاوی ۱.۵ تا ۲ درصد آگار هستند که باعث انعقاد و جامد شدن محیط می شود. در این محیط هم، میشه تشکیل کلونی و بررسی خصوصیات آن و همچنین شمارش باکتری ها، کشت خالص و نوع همولیز و مشخص کرد. محیط کشت جامد را، درون لوله آزمایش یا پلیت استفاده می کنند. مثل محیط مولر هینتون آگار
۳) محیط کشت نیمه جامد (Semi solid Media): این محیط در ترکیبش مقذار کمی آگار دارد به همین خاطر کاملا منعقد نمی شود. این محیط برای بررسی حرکت باکتری ها و ایجاد حالت بی هوازی در عمق کاربرد دارد. مثل محیط SIM
اگر می پرسید آگار چه چیزی است که تعیین کننده حالت این محیط هاست؛ در واقع آگار یک ماده ی پلی ساکارید است که از یک نوع جلبک قرمز دریایی گرفته می شود و متشکل از ۷۰ درصد آگاروز و ۳۰ درصد آگاروپکتین است. این پلی ساکارید ارزش غذایی ندارد و در ۹۵ درجه سانتیگراد ذوب می شود و در ۴۲ درجهت سانتیگراد منعقد می شود.
محیط های کشت را از نظر نوع مواد تشکیل دهنده و کاربرد به ۵ دسته تقسیم می کنند:
۱) محیط کشت پایه (Basic Media): این محیط کمترین مقدار مواد غذایی برای رشد باکتری ها را دارد و انواع محیط های کشت بر پایه این محیط ساخته می شوند. اکثر باکتری ها در این محیط رشد می کنند چون فاقد ماده ضد میکروبی است. مثل نوترینت آگار، نوترینت براث
۲) محیط های کشت غنی کننده (Enrichment Media): این محیط حاوی مواد تغذیه ای زیادی مثل ویتامین ها، لیپید ها، اسید های آمینه برای رشد باکتری ها است. مانند آگار خوندار و شکلات آگار
۳) محیط کشت افتراقی (Differential Media): این یک نوع محیط کشت تشخیصی است و کلونی باکتری های مختلف روی آن کاملا از یکدیگر متمایز می شوند. این محیط هم حاوی سوبستراهای خاصی برای بررسی خصوصیات متابولیکی و فعالیت های آنزیمی باکتری ها هستند. مثل محیط EMB. در این محیط رنگ ائوزین و متیلن بلو و قند لاکتوز وجود دارد. این رنگ ها از رشد باکتری های گرم مثبت جلوگیری می کنند. باکتری های گرم منفی تخمیر کننده لاکتوز بر روی این محیط کلونی صورتی رنگ و باکتری های لاکتوز منفی کلونی سفید رنگ تشکیل می دهند.
۴) محیط کشت اختصاصی (Special Media): این محیط برای رشد باکتری های خاص مناسب است و برای ایزوله کردن نوع خاصی از باکتری در یک مخلوط میکروبی استفاده میکنیم. مثل محیط S.S Agar که برای جداسازی سالمونلا و شیگلا استفاده می شود.
۵) محیط کشت انتخابی (Selective Media): در این محیط ترکیباتی مثل آنتی بیوتیک، نمک های صفراوی و رنگ های ضد میکروبی به عنوان مهارکننده رشد وجود دارند. این مواد رشد تمام میکروارگانیسم ها غیر از ارگانیسم مورد نظر رو مهار می کنند به همین علت هم انتخابی عمل می کنند. مثل محیط کشت مانیتول سالت آگار که به دلیل غلظت بالای نمک فقط اجازه رشد استافیلوکوک ها را می دهد.
